„Dobra
edukacja to edukacja włączająca, zapewniające pełne uczestnictwo wszystkim
uczniom, niezależnie od płci, statusu społecznego i ekonomicznego, rasy miejsca
zamieszkania, niepełnosprawności, wieku czy wyznania”
Koichiro
Matsuura, dyrektor generalny UNESCO
Edukacja
włączająca
We
współczesnej pedagogice specjalnej pojęcie edukacji włączającej jest
definiowane jako forma wspólnej nauki uczniów z niepełnosprawnościami i bez
nich w jednej klasie, zwiększenie możliwości i szans edukacyjnych dla
wszystkich dzieci i młodzieży. Edukacja włączająca jest projektem reformy
systemu oświatowego, który ma na celu zbudowanie przedszkola i szkoły wysokiej
jakości dla wszystkich uczniów. Obecnie stawia przed nami wyzwania takiej
reorganizacji przedszkoli i szkół ogólnodostępnych, aby mogły się w nich
kształcić dzieci z niepełnosprawnością. Edukacja inkluzyjna zakłada, że
uczniowie
z niepełnosprawnością będą przyjmowani do placówek masowych w sąsiedztwie ich
zamieszkania. Koncepcję edukacji włączającej dokładniej charakteryzują
następujące cechy: dostęp do szkoły dla wszystkich uczniów, zrównoważone cele
kształcenia, uwzględniające harmonijny rozwój uczniów, elastyczny system
wsparcia współpracujących ze sobą specjalistów oraz wspólny program
kształcenia.
Poszukując
odpowiedzi na pytanie, jak należy zmieniać szkołę i przedszkole, aby zapewniały
ona optymalne warunki nauki i efekty kształcenia wszystkim uczniom, w tym także
osobom z niepełnosprawnością założono, że za kształcenie uczniów
z niepełnosprawnością powinni być odpowiedzialni nauczyciele wspierani przez
intensywnie
z nimi współpracujących pedagogów specjalnych i terapeutów oraz przez
interdyscyplinarne zespoły specjalistów. Największą przeszkodą w realizacji
edukacji włączającej o wysokiej jakości jest traktowanie kształcenia uczniów z
niepełnosprawnością jako odrębnego zadania, dodatkowego programu. Dzieje się
tak wtedy, gdy nauczyciele nie czują się odpowiedzialni za edukację uczniów z
orzeczeniami i powierzają to zadanie pedagogom specjalnym,
a jednocześnie nie dopuszczają do tego, by mogli mieć oni wpływ na organizację
procesu kształcenia całej klasy, grupy. Realizacja wspólnego, elastycznego
programu kształcenia wymaga zarówno od nauczycieli, jak i od pedagogów
specjalnych porzucenia tradycyjnych sposobów edukacyjnych, zwłaszcza
frontalnego przekazywania wiedzy za pomocą metod podających. Szczególnie
zalecane są różne warianty pracy dzieci w grupach i parach, a także rozwiązania
uelastyczniające przebieg zajęć (np. stacje zadaniowe). Liczniejszy personel
pedagogiczny łatwiej może przygotować zróżnicowane zadania do prac w grupach i
parach,
a także lepiej kontrolować aktywność
dzieci podczas wspólnych prac, motywować uczniów
i udzielać im wsparcia, kiedy pojawią się problemy. Mowa tutaj o uniwersalnym projektowaniu
(UDL Universal Learning Design), które koncentruje się na
eliminowaniu barier w uczeniu się i uczestnictwie uczniów, sugerując
bezpośrednie i pośrednie działania, które są wykorzystywane przez nauczycieli w
różnych wariantach. Trzy główne zasady to:
1. Zapewnienie różnorodnych środków przekazu informacji w czasie zajęć
dydaktycznych,
2. Zapewnienie możliwości różnorodnych form ekspresji i prezentowania swoich
osiągnięć edukacyjnych,
3. Zapewnienie różnorodnych form motywowania do pracy.
Nauczyciele
muszą wyposażyć się w wiedzę dotyczącą funkcjonowania dzieci z daną
niepełnosprawnością, nauczyć się nowych technik i metod pracy tak aby sprostać
postawionym przed nimi zadaniami.
Bardzo
ważnym zadaniem edukacji włączającej jest rozwijanie kompetencji społecznych
uczniów z niepełnosprawnością. Są one istotne nie tylko z punktu widzenia
integracji tych osób z rówieśnikami, ale także ich przyszłego życia. Edukacja
włączająca tworzy wiele naturalnych okoliczności, które mogą sprzyjać
zwiększaniu kompetencji społecznych. Wiadomo, że w wypadku niektórych rodzajów
niepełnosprawności, takich jak spektrum autystyczne, niepełnosprawność
intelektualna czy zaburzenia zachowania, niskie umiejętności społeczne są osiowym
objawem, główną cechą niepełnosprawności.
W przedszkolu i szkole dzieci z niepełnosprawnością mogą przede wszystkim
obserwować bardziej dojrzałe zachowania społeczne rówieśników bez
niepełnosprawności i uczyć się ich przez modelowanie. Nauczyciele grup i klas
włączających zobligowani są, aby wdrażać programy wychowawcze, których celem
jest rozwijanie umiejętności społecznych. Najprościej mówiąc po pierwsze kształtowanie
kompetencji społecznych uczniów
z niepełnosprawnościami powinno rozpoczynać się wcześnie, a zatem w okresie
przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Po drugie powinno się to odbywać w
zróżnicowanej grupie rówieśniczej, w naturalnym środowisku. Zadaniem
nauczycieli powinno być takie kształtowanie środowiska, które umożliwi
zwiększenie udziału wszystkich dzieci
w aktywności grupy przedszkolnej i klasy. Po trzecie najpierw należy stosować
oddziaływania ukierunkowane na całą grupę wychowawczą lub klasę szkolną, a
dopiero później sięgać po działania skierowane do wybranych uczniów.
Edukacja
włączająca to nowe doświadczenia, obowiązki, przed którymi stają zarówno
doświadczeni nauczyciele, jak i początkujący. Za najważniejsze wartości w pracy
nauczyciela „włączającego” związane z procesem nauczania/uczenia uznaje się: docenianie
różnorodności (różnice między uczniami uznaje się za zaletę i czynnik
sprzyjający edukacji), wspieranie wszystkich
uczniów (nauczyciele spodziewają się, że każdy z jego podopiecznych dokona
znaczących postępów w nauce), nastawienie na
współpracę (wszyscy nauczyciele uznają kluczową rolę pracy zespołowej i
współdziałania), indywidualny rozwój zawodowy
(nauczanie opiera się na uczeniu się, nauczyciele biorą na siebie
odpowiedzialność za kształcenie się przez całe życie).
Pomocne
dla nauczycieli współpracujących ze sobą mogą być poniższe rady:
1. Bądź
otwarty na zmiany.
2. Przygotuj
się do zmian, żebyś dokładnie wiedział co i dlaczego chcesz zmienić – szukaj
innych którzy to robią.
3. Dyskutuj
z innymi o tym co zamierzasz zrobić, słuchaj ich uwag i spostrzeżeń.
4. Bądź
kulturalny i taktowny.
5. Szczerze
i bezpośrednio komunikuj się z innymi
6. Nie
zrażaj się porażkami i miej poczucie humoru.
Polecam do obejrzenia:
https://youtu.be/yk_LN1ePvjc
https://youtu.be/9-Ux9Fryjkk
Bibliografia:
I.
Chrzanowska, G. Szumski, Edukacja włączająca w szkole i przedszkolu,
Wyd. FRSE, Warszawa 2019.
R.
Flis, Praca w klasie integracyjnej,
Kraków 2005.
T.
Knopik, B. Papuda-Dolińska, K. Wiejak, G. Krasowicz-Kupis, Projektowanie
uniwersalne jako perspektywa metodyczna edukacji włączającej w
„Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej Nr 42/2021”, Uniwersytet
Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2021.